Μικρά ιστορικογλωσσικά: το «ακαδημαϊκό τέταρτο»

Γράφει ο Χατζηπετρής

Την έκφραση «ακαδημαϊκό τέταρτο» την άκουσα για πρώτη φορά στο πανεπιστήμιο και έκτοτε σε διάφορες περιστάσεις, κυρίως ως  δικαιολογία.  Το παρακάτω κείμενο αναφέρεται στην προέλευση  του θεσμού. Όπως και να έχουν τα πράγματα, η εν λόγω πρακτική διαίρεση της ώρας(45λ-15λ) επικράτησε μέχρι σήμερα με διάφορους τρόπους σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης από το νηπιαγωγείο μέχρι το πανεπιστήμιο. Σε κάποιες περιπτώσεις στην πράξη μειώθηκε μάλιστα, όπως στην περίπτωση του συνεχούς 2ωρου ή 3ωρου. Έχω δε την εντύπωση  ότι  και κάποιοι που κάνουν ιδιαίτερα μαθήματα, τα γνωστά «ονόματα-φίρμες»,  υπολογίζουν επίσης την ώρα ως 45λεπτο…

Μια πληρέστερη καταγραφή της εισαγωγής και της εξέλιξης του θεσμού στο νεοελληνικό κοινωνικοπολιτικό και εκπαιδευτικό περιβάλλον είναι έξω από τις δυνατότητες και τις προθέσεις του παρόντος. Θα περιοριστώ λοιπόν  σε όσα αναφέρονται στο επόμενο σημείωμα και σε κάποιες σχετικές επισημάνσεις.

Ο θεσμός, ή το έθος σε κάποιες περιπτώσεις, αν πιστέψουμε τον κ. Καλλισπέρη, και έχουμε κάθε λόγο να το κάνουμε όπως θα δείξουμε και παρακάτω, φαίνεται να προήλθε από τη Γερμανία, είναι δηλαδή βαυαρικής προέλευσης. Η θέση αυτή μοιάζει ακόμη πιο πιθανή, αν υπολογίσουμε ότι πλήθος στοιχείων του βαυαρικού εκπαιδευτικού συστήματος εισήχθησαν σχεδόν αυτούσια στο ελληνικό εκπαιδευτικό, αναφέρομαι κυρίως στη χρονική διάρθρωση των βαθμίδων, σε μια σειρά εκπαιδευτικούς όρους και βεβαίως στο ίδιο το περιεχόμενο των μαθημάτων.(1) Ό κ. Καλλισπέρης έγραψε το παρακάτω άρθρο  στο Ημερολόγιον Σκόκου, Τόμ. 8, Αρ. 1 (1893).

Σ’ αυτό   περιγράφει, μεταξύ άλλων, τους λόγους για τους οποίους οι Γερμανοί καθιέρωσαν το «θεσμό», και  τον βρίσκει κατάλληλο και για τα ελληνικά πανεπιστήμια:

«Άριστος θα ήτο τούτος, νομίζω, θεσμός δια τους έλληνας, εις ους  το αψίκορον τυγχάνει προγονική κληρονομιά».

Ο Τριανταφυλλίδης στο λεξικό του γράφει σχετικά για το αψίκορον:

αψίκορος -η -ο [apsíkoros] E5 : (λαϊκότρ.) ευέξαπτος, οξύθυμος. [αρχ. ἁψίκορος `που σιχαίνεται γρήγορα΄]

Το στομαχικόν τέταρτον

Οι λόγοι που οδήγησαν τους Γερμανούς στην εν λόγω ρύθμιση θα μπορούσαν να συνοψιστούν στους παρακάτω, πάντα σύμφωνα με όσα γράφει ο κ. Καλλισπέρης, ο οποίος, όπως προκύπτει και από την εργογραφία του σπούδασε στη  Γερμανία.(2):

Α) Οι φοιτητές στη Γερμανία, «οι ακροώμενοι δύο συνεχών μαθημάτων», βρίσκουν τον απαραίτητο χρόνο να μεταβούν στην επόμενη αίθουσα, «ήτις πιθανόν να κήται εις άλλην του ιδρύματος πτέρυγαν».

Β) Το προσωπικό των πανεπιστημίων προλάβαινε να γευματίσει σε αυτό το το 15λεπτο, αφού «εν Γερμανία αι ακαδημαικοί σύγκλητοι δεν θεωρούσι απάδουσαν την συγκατοικίαν των γραμμάτων και της οψοποιίας».

Ακολουθεί αναλυτική και ορεκτικότατη περιγραφή του φαινομένου με λεπτομέρειες οι οποίες θα ενδιέφεραν από γλωσσολόγους μέχρι ιστορικούς της διατροφής:

τρυβλία γάλακτος, μετάλλινος λέβης, άλλαντες ατμίζοντες μετ’ ολίγης μουστάρδας, κ.τ.ο., μεταξύ αυτών υποθέτω και τα γνωστά γερμανικά «βούρστ»…

«Εκ των ήδη ρηθέντων», όπως σημειώνει ο κ. καθηγητής, το ακαδημαϊκό τέταρτο θα μπορούσε να ονομαστεί και «στομαχικόν τέταρτον».

Οι θεριακλήδες

Θα συνεχίσει με μια ενδιαφέρουσα αναφορά στο κάπνισμα («καπνιστικόν τέταρτον»): οι φοιτητές στη Γερμανία κάπνιζαν ακόμα και μέσα στις αίθουσες διδασκαλίας, ενώ, σύμφωνα πάντα με τον καθηγητή, ανάλογη συμπεριφορά σε πανεπιστήμια της Αγγλίας ή της Γαλλίας «θα ελογίζετο εσχάτη αναίδεια…[…]… δυνάμενη να επισπάσηται αυστηρήν τιμωρίαν, εν υποτροπή δε και την αποβολήν».

«Τα πάντα εξαρτώνται εκ των εθνικών αντιλήψεων», συμπεραίνει λίγο παρακάτω και παραθέτει μάλλον ανεκδοτολογικού τύπου πληροφορίες για τη χρήση του «πίλου»(σ.σ.=καπέλο) σε εσωτερικούς χώρους και διάφορες συγκριτικές  παρατηρήσεις για τη γερμανική, την ελληνική και τη γαλλική «κοσμιότητα» και «ευπρέπεια».

Προστρίβοντες επί του πατώματος τους πόδας

Στη συνέχεια μας βεβαιώνει ότι ακόμα και στη Γερμανία (σ.σ.!) «υπάρχουσιν εξ ώρας αφικνούμενοι  φοιτητές», «πάρωροι», όπως χαρακτηριστικά γράφει, οι οποίοι όμως «εξεγείρουν την οργή του καθηγητού και την αποδοκιμασία του ακροατηρίου». Οι συμφοιτητές τους  της εποχής, εξέφραζαν την «απαρέσκειάν» τους «προστρίβοντες επί του πατώματος τους πόδας», «δια ποδοκροτήματος παρατεταμένου και ηχηρού» για πέντε ολόκληρα λεπτά.

Η ακαδημαϊκή αυτή παράδοση, σύμφωνα με τον κ. Καλησπέρη, ήταν τόσο ισχυρή και διαδεδομένη, ώστε ακόμα και ο διάδοχος του θρόνου, ο οποίος παρακολουθούσε μαθήματα στο ίδιο πανεπιστήμιο έτυχε, γεμάτος ντροπή, ανάλογης  καζούρας :

«Πρωίαν τινά αυτόυ ου εξαμήνου ο ξανθός διάδοχος του σαξωνικού θρόνου, όστις εφοίτα και αυτός εις τα μαθήματα του κλεινού ρωμαιστού, εισελθών εις το μάθημα της παραδόσεως αφού αυτή είχεν αρχίση, εποδοκροτήθη τόσον σκανδαλωδως, ώστε ο γέρος διδάσκαλος εκάλυψεν σκανδαλωδώς το πρόσωπον, ο δε βασιλικός βλαστός και ότε εξήρχετο  της ακροάσεως ήτο ακόμα κατέρυθρος».(3)

(1) Βλ.Η μεταρρύθμιση που δεν έγινε Ι, Τεκμήρια ιστορίας: 1821-1894, Συγγραφέας : Δημαράς, ΑλέξηςΕκδόσεις  ΕΣΤΙΑ, 2003.

(2)Άλλα έργα του ίδιου μπορείται να διαβάσετε εδώ, μεταξύ των οποίων και το Περί την Σορβόννην.

(3) Πηγή για το κείμενο και τα αποσπάσματα: Ψηφιακή συλλογή Κοσμόπολις. Κράτησα τη ορθογραφία του πρωτοτύπου.

 

Πηγή: Ψηφιακή συλλογή Κοσμόπολις

 

Πηγή: Ψηφιακή συλλογή Κοσμόπολις